RODZINA jest najważniejszym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój dziecka. Jest ona pierwszym, naturalnym środowiskiem społecznym dziecka. Powinna zaspokajać wszelkie potrzeby dziecka, dostarczać wzorów zachowań w różnych sytuacjach, pełnienia ról, uczyć sposobów komunikowania się i relacji z otoczeniem. Rodzina przekazuje dzieciom wartości i wiedzę oraz tworzy otoczenie emocjonalne, w którym dziecko może czuć się kochane i akceptowane.
W wieku przedszkolnym kształtują się podstawowe nawyki i sposoby zachowania, cechy osobowości i skale uczuć. Dlatego bardzo ważne jest zaspokajanie potrzeb psychicznych (poznawczych, społecznych, emocjonalnych) dziecka, stanowiących fundament jego rozwoju. W zaspokajaniu tych potrzeb największą rolę odgrywa rodzina, a przede wszystkim rodzice. Rola rodziców to nie tylko opieka nad dzieckiem. Zadaniem rodziców jest kształtowanie osobowości dziecka, gdyż rodzina stanowi dla dziecka naturalne środowisko rozwoju. Tutaj dokonuje się przekazywanie wartości, światopoglądu oraz kształtowanie postaw.
FUNKCJE RODZINY:
RODZINA zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie, jak: potrzeba bezpieczeństwa, miłości;
RODZINA przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa, pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych;
RODZICE i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku modeli osobowych i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego, przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych;
RODZINA stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie zadań i obowiązków wykraczających poza jego osobiste potrzeby i interesy, współdziałania w grupie, pełnienia ról społecznych;
RODZINA jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdujące oparcie i punkt odniesienia (wzorce) w rodzicach lub innych członkach rodziny; na ich wsparcie i pomoc dziecko zawsze może liczyć.
RODZINA pełni wspomniane funkcje wychowawcze w rozmaity sposób w różnych okresach rozwoju dziecka. Niezależnie jednak od wieku, dziecko znajduje w toku wychowania w rodzinie okazję do przyswojenia pewnego zasobu norm i zasad postępowania oraz wzorców zachowań, które może naśladować. Sposób pełnienia funkcji wychowawczych przez rodzinę oraz skutki oddziaływania obojga rodziców na ich dziecko zależą w znacznej mierze od postaw ojca i matki w stosunku do dziecka.
Dziecku potrzebny jest częsty kontakt z rodzicami oraz ich czynna obecność, co określa się jako potrzebę kontaktu społecznego. Dziecko musi czuć, że rodzice zainteresowani są nim i tym, co robi. Także dziecko interesuje się tym, co robią rodzice. W ten sposób nawiązuje się współdziałanie między dzieckiem a rodzicami.
Wśród czynników życia rodzinnego, które wyznaczają społeczny rozwój dziecka, niewątpliwie czołowe miejsce zajmuje zachowanie się rodziców, będące przedmiotem naśladownictwa i identyfikacji ze strony dziecka. Silny związek emocjonalny z rodzicami sprawia, że dzieci wychowujące się wśród rodziców będących odpowiednimi wzorcami łatwiej dostosowują się do nakazów i zakazów.
Dlatego nie ulega wątpliwości, że to właśnie w rodzinie kształtują się postawy, osobowość dziecka, nastawienie do świata. Jeśli więc rodzina zaspokaja potrzeby dziecka, jeśli jest ono kochane, ma warunki do optymalnego rozwoju, uczy się samodzielności, a jednocześnie ma wsparcie w najbliższych – ma ono duże szanse na prawidłowe uspołecznienie. Ważne są atmosfera emocjonalno – uczuciowa oraz postawa rodziców wobec dziecka, które warunkują powstanie określonego obrazu świata w oczach dziecka. Dziecko wychowywane w zgodnej rodzinie, w której członkowie wzajemnie się szanują, pomagają sobie, wspierają się, są pozytywnie nastawieni do świata, będzie chętnie poznawało nowe środowisko i miało poczucie, że ma oparcie w rodzinie.
Dziecko źle się czuje, gdy jest lekceważone, krytykowane, poniżane. Rodzice zawsze powinni mieć czas dla dziecka, interesować się jego sprawami a przede wszystkim traktować je na równi z dorosłymi.
Rodzice silnie uczuciowo związani z dziećmi poświęcają im więcej czasu, a także udzielają im wielu wskazówek, pouczeń i wyjaśnień. Częściej kontrolują zachowanie dziecka, stawiają mu wymagania, ale też zapewniają warunki ich realizacji.
Ogólnie można powiedzieć, że poczucie bezpieczeństwa dziecka opiera się całkowicie na miłości najbliższego otoczenia, a głównie rodziców. Miłość powinna wyrażać się w pełnej akceptacji dziecka, w bliskim z nim kontakcie. Jeśli rodzice troszczą się o zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, budzą wiarę dziecka we własne możliwości, w prawidłowy sposób kształtują jego stosunek do świata, wówczas dziecko i w innych środowiskach będzie przeżywało mniej rozczarowań. Z kolei podstawowym skutkiem niezaspokojenia tej potrzeby może być lęk.
Psychologowie podkreślają znaczenie wychowania i pełnego miłości wsparcia w relacji rodzic – dziecko. Uważają oni, że dzieci z rodzin wydolnych wychowawczo są, między innymi, bardziej skłonne do otwartego komunikowania się, bardziej szczere w stosunku do innych oraz łatwiej im sprostać życiowym wymaganiom niż dzieciom z rodzin niespełniających zadań wychowawczych. Co więcej, dzieci z „normalnych domów” wiedzą, że zawsze zostaną wysłuchane przez swoich rodziców i że są przez nich uważane za osoby wyjątkowe. Ponadto mają świadomość, że ich ideały nie zostaną zlekceważone.
Harmonijne życie rodzinne i pozytywny klimat emocjonalny są też widoczne w tych domach, gdzie dzieli się odpowiedzialność i obowiązki. Podział obowiązków i odpowiedzialności jest składnikiem zdrowych stosunków rodzinnych. Dzięki niemu dzieci nabierają przekonania o swoich możliwościach współudziału w życiu rodzinnym. Uczą się również, że w rodzinie liczy się i czymś się wyróżnia każda osoba. Podział obowiązków sprzyja również kształtowaniu innych pozytywnych cech, takich, jak: szacunek i zaufanie.
Potrzeba miłości, życzliwości, ciepła jest jedną z najważniejszych potrzeb psychicznych dziecka. Świadomość, że jest się kochanym i akceptowanym przez rodziców, rozwija i umacnia u dziecka poczucie bezpieczeństwa, poczucie własnej wartości, odporność psychiczną, aktywność poznawczą i społeczną, a tym samym jest podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju osobowości.
Literatura:
Jackowska E. - Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym, Warszawa WSiP, 1980
M. Ziemska (1969), Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa,
D. Adamczyk, Znaczenie więzi rodzinnych, [w:] Z. Ratajek, M. Kwaśniewska, red., Edukacja elementarna w zreformowanym systemie szkolnym, Tom 2, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce,