Pod koniec wieku przedszkolnego niemal wszystkie dzieci marzą o tym, aby zostać uczniem, i to koniecznie dobrym. Przygotowują się do tej zmiany i pragną jej jako ważnego momentu, będącego wyrazem osiągnięcia nowego etapu dojrzałości, pozwalającego im podnieść na wyższy poziom oraz urozmaicić poczucie ważności własnej osoby. Ponadto, na przełomie okresu przedszkolnego i szkolnego pojawia się u dziecka potrzeba rozumienia rzeczywistości i przekształcania jej faktycznego, a nie tylko „na niby”, jak to się dzieje w zabawach. To właśnie skłania je do aktywnego nabywania wiadomości i umiejętności, do podejmowania czynności uczenia się z poczuciem obowiązku, do akceptowania oraz podporządkowania się nowym społecznym wymaganiom. Innymi słowy, pod koniec wieku przedszkolnego dzieci zaczynają dążyć do nowej pozycji społecznej, do wykonywania działalności o wysokiej randze społecznej.
W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej. Przyjmuje się, że dziecko dojrzałe do podjęcia nauki w szkole to takie, które:
* jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców;
* posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie;
* posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumieć się w sposób zrozumiały dla rozmówcy (zarówno dorosłego, jak i rówieśnika);
* potrafi działać intencjonalnie, to znaczy podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca;
* jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci;
* jest na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny.
Dzieciom rozpoczynającym naukę szkolną stawia się określone wymagania w zakresie dojrzałości zarówno fizycznej, społecznej, jak i umysłowej. Przygotowanie dzieci do szkoły nie stanowi w przedszkolu wydzielonej dziedziny działalności nauczyciela, lecz dokonuje się w całokształcie jego czynności, zmierzających do wyzwalania różnorodnej aktywności dzieci, pozwalających każdemu wychowankowi osiągnąć możliwie najwyższy dla niego poziom dojrzałości szkolnej.
Dojrzałość szkolna jest to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalno – społecznego i fizycznego, który umożliwia mu podjęcie nauki w szkole. Dziecko dojrzałe do nauki chce się uczyć, z zaciekawieniem i zadowoleniem mówi o nowych obowiązkach szkolnych, interesuje się czytaniem i pisaniem, pragnie dowiadywać się różnych rzeczy od dorosłych.
Od dojrzałości szkolnej dziecka zależeć będzie jakość jego szkolnego startu, a więc czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną, czy też stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. Przekroczenie progu szkolnego oznacza dla dziecka wejście w nową, skomplikowaną sytuację. Stopniowe zwiększanie wymagań stawia je przed modyfikacją zachowania. Zmiany te mogą służyć jego dalszemu rozwojowi poznawczemu oraz społecznemu. Wymagania stawiane dziecku nie mogą jednak przekraczać jego możliwości, muszą uwzględnić specyfikę jego rozwoju psychoruchowego.
Rozwój społeczny to zdobywanie dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Jest to proces uczenia się dostosowania do wzorów grup społecznych, obyczajów i tradycji. Prowadzi on do nowych sposobów zachowania, nowych zainteresowań i wyboru przyjaciół. Żadne dziecko nie rodzi się istotą społeczną w tym znaczeniu, że może łatwo obcować z innymi. Musi się ono dopiero uczyć dostosowywać do innych, a umiejętność tę może osiągnąć tylko przez przebywanie z różnymi ludźmi, zwłaszcza w tym czasie, kiedy podstawą jego rozwoju jest uspołecznienie. Społecznych form zachowania się i postawy dziecko nabywa w formie elementarnej we wczesnym dzieciństwie, przede wszystkim w życiu rodzinnym, później modyfikuje je i rozwija w grupach społecznych: w przedszkolu, szkole, w organizacjach dziecięcych. Te pierwsze formy społecznego zachowania się i postaw dziecka stają się podstawą dalszego rozwoju społecznego dzieci.
W wieku przedszkolnym dzieci stają się już bardziej dojrzałe emocjonalnie. Umieją opanować swe afekty oraz ich zewnętrzne przejawy (ruchowe, słowne). W zakresie rozwoju społecznego dziecko sześcioletnie chętnie współdziała w grupie rówieśników, umie już podporządkować się regułom zabawy i poleceniom. Zaczynają kształtować się u niego zainteresowania szkolne i poczucie obowiązku.
Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu.
Dziecko przejawia dojrzałość emocjonalno – społeczną, gdyż jest w znacznym stopniu samodzielne i ma motywację do wykonywania zadań, łatwo i chętnie nawiązuje kontakty oraz potrafi współpracować z kolegami i nauczycielem, umie podporządkować się wymaganiom dyscypliny szkolnej, jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela, cechuje się takim stanem równowagi nerwowej, która umożliwia panowanie nad własnymi reakcjami emocjonalnymi, a także radzenie sobie z emocjami w sytuacjach trudnych.
Sześciolatek przejawia nadal żywe zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, na przykład zawodami i pracą ludzką. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształcące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze.
Ulubioną formą spędzania czasu jest nadal zabawa. Zabawy sześciolatków są bardzo urozmaicone, organizowane w zespole kilkorga dzieci, często z podziałem ról i funkcji. Rozwijają się wydatnie gry i zabawy dydaktyczne: umysłowe i ruchowe z regułami, których dzieci coraz pilniej przestrzegają. Samodzielność dziecka i wyższy stopień jego uspołecznienia sprzyja też powierzaniu mu przez dorosłych odpowiedzialnych zadań, na przykład opieki nad młodszymi dziećmi czy też spełnienia drobnych posług (pomoc w zakupach, w utrzymaniu porządku w mieszkaniu itp.).
W wieku przedszkolnym dzieci rozumieją niezwykły charakter kontaktu społecznego, jakim jest przyjaźń. Przyjaciel jest wyróżniany jako partner zabawy, przyjaciele dzielą się zabawkami, do przyjaciela częściej niż do innych kierowane są prośby, pozdrowienia, przyjaciele częściej przebywają ze sobą, rozmawiają, patrzą na siebie.
Im dłuższy czas dziecko uczęszcza do przedszkola, tym większa istnieje szansa na zapewnienie harmonijnego rozwoju we wszystkich dziedzinach. Dziecko poznaje zasady współżycia w grupie, uczy się prawidłowego zachowania w różnych sytuacjach. Podczas zabaw i zajęć zdobywa wiedzę, która wpływa na poziom dojrzałości umysłowej. Kształci umiejętność rozumowania analizy i syntezy, zdolność zapamiętywania i swobodnego wypowiadania się na temat. Poznaje podstawowe pojęcia z zakresu edukacji matematycznej. Ma możliwość systematycznego uczestnictwa w zabawach ruchowych.
Przedszkole jest środowiskiem edukacyjnym rozwijającym możliwości wychowanków, zapewniającym sukcesy i lepsze przygotowanie do szkoły.
Literatura:
W. Brejnak, „Dobry start. Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006 r.
B. Harwas – Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 r.