"Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek,
ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu"
(Wojciech Oczko)
Aktywność fizyczna jest zazwyczaj definiowana jako „dowolna forma ruchu ciała spowodowana skurczami mięśni, przy którym wydatek energii przekracza poziomy energii spoczynkowej”. Ta szeroka definicja obejmuje wszelkie formy aktywności fizycznej, tzn. rekreacyjną aktywność fizyczną (w tym większość dyscyplin sportowych oraz taniec), zawodowe uprawianie sportu, aktywność fizyczną w domu i jego okolicy oraz aktywność fizyczną związaną z transportem.
Aktywność ruchowa jest szczególnie ważna u dzieci, a wiek przedszkolny bywa często nazywany złotym wiekiem motoryczności dziecka – wszystko dzięki intensywnemu wzrostowi organizmu malucha oraz korzystnym zmianom w sprawności i koordynacji ruchowej. Trzylatek potrafi już chodzić, biegać, skakać, przez chwilę stać na jednej nodze, przeskoczyć przez rozciągnięty sznurek na wysokości 5 centymetrów nad podłogą (odbijając się z miejsca jedną nogą). Uczy się jeździć na trójkołowym rowerku lub hulajnodze. U starszych dzieci z dnia na dzień obserwujemy przyrost umiejętności ruchowych.
Aktywność fizyczna wpływa pozytywnie na rozwój kości, mięśni i stawów dziecka, stymuluje rozwój układu krążeniowo – oddechowego, a więc serca i płuc, pobudza układ nerwowy, a także układ pokarmowy, przyczyniający się do zachowania prawidłowej masy ciała. Dziecko z odpowiednią dawką ruchu lepiej się rozwija, ma lepszą kondycję, sprawność, lepiej sobie radzi w codziennym życiu.
Wyróżniamy cztery funkcje aktywności fizycznej:
Funkcja adaptacyjna
- Za sprawą ćwiczeń fizycznych oraz ruchu dziecko hartuje swój organizm, czyli zwiększa swoją wytrzymałość na bodźce oraz zewnętrzne czynniki ze strony środowiska (takie, jak np. wiatr, zimno, wilgotność powietrza).
- Ruch wpływa także na odporność społeczną oraz psychiczną.
Funkcja stymulacyjna
- Za sprawą ruchu mięśnie, które wykonują pracę, zwiększają swoją objętość, przekrój, sprężystość oraz siłę. Oprócz tego dochodzi także do wzrostu i wzmocnienia więzadeł oraz ścięgien.
- Aktywność fizyczna pobudza układ oddechowy. Dzięki temu oddech przy wysiłku staje się szybszy oraz głębszy. Ponadto zwiększa się pojemność życiowa płuc oraz ilość przyswajanego przez dziecko tlenu.
- Ruch wpływa w sposób pozytywny na mineralizację kości. Zwiększa ich sztywność oraz masę (gęstość). Regularny wysiłek fizyczny stymuluje również układ krążeniowo – naczyniowy.
- Ruch pobudza dojrzewanie układu nerwowego. Oprócz tego przyspiesza rozwój motoryki małej i dużej.
- Nie można również zapominać, że to właśnie za sprawą ruchu dziecko uczy się otaczającego je świata, kształtuje swoją uwagę, sprawność oraz wzbogaca repertuar swoich codziennych doświadczeń. Za jego sprawą rozwija także własną samodzielność. Oprócz tego różne ćwiczenia oraz zabawy w grupie przystosowują je stopniowo do zachowań prospołecznych.
Funkcja korekcyjna
- Działania korekcyjne to grupa ćwiczeń dedykowana głównie dla dzieci z wadami postawy, ale z powodzeniem można je także stosować u dzieci z astmą, otyłością oraz w przypadku niektórych z zaburzeń układu krążenia. Można więc powiedzieć, że funkcja korekcyjna jest także funkcją leczniczą oraz terapeutyczną.
Funkcja wyrównawcza (kompensacyjna)
- Ruch to tak naprawdę podstawowy czynnik prozdrowotny, który może zrównoważyć niekorzystny bilans bodźców, jakie wpływają na młody organizm (np. komputer, telewizja).
Jak rozwijać aktywność fizyczną u dzieci?
Ważne jest, by ćwiczenia ruchowe były dopasowane do wieku i predyspozycji dziecka. Oczywiście, dziecko nie musi codziennie ćwiczyć, ale ruch jest jak najbardziej wskazany. Nawet zabawa na placu zabaw, wspinanie się po ściance wspinaczkowej albo huśtanie się na zwyczajnej huśtawce mogą mieć zbawienny wpływ na jego właściwy rozwój.
W zaplanowaniu zabaw i zajęć ruchowych dzieci pomocna może być opracowana przez specjalistów Instytutu Żywienia - piramida aktywności fizycznej. W piramidzie aktywności fizycznej zaczynamy od podstawy, czyli tego, bez czego nie obejdą się następne piętra. Również w przypadku piramidy zdrowego żywienia u podstawy mamy codzienne ćwiczenia. Jest to element niezbędny, konieczny do realizacji następnych poziomów piramidy. Wśród codziennych ćwiczeń znajdziemy aktywność tj. wchodzenie po schodach, zabawa na placu zabaw, spacerowanie czy pokonywanie pieszo drogi do szkoły. Z łatwością można wpaść w pułapkę wyboru wygodniejszych form pokonywania trasy, np. zamiast wchodzenia po schodach, przejazd windą. W podstawie piramidy aktywności fizycznej chodzi o to, by ruch stał się podstawą naszego codziennego życia, by „wszedł nam w krew” i stał się zdrowym nawykiem.
Na drugim piętrze piramidy znajdują się wszelkie przyjemne formy aktywnego spędzania wolnego czasu, tj. jazda na rolkach, na rowerze, gra w piłkę nożną. Tego typu aktywności powinny być uprawiane co około 2 dni. Ich celem jest podniesienie tętna w czasie wysiłku.
Trzecie piętro to aktywności, które dzieci powinny uprawiać regularnie 2-3 razy w tygodniu. Na ten rodzaj ruchu warto wybrać aktywność, którą dziecko najbardziej lubi. Najczęściej wybierane przez dziewczynki są zajęcia ruchowo – rytmiczne, natomiast chłopcy preferują gry zespołowe lub sztuki walki. Zajęcia te zazwyczaj odbywają się w większych grupach i prowadzone są pod okiem specjalistów. Mają na celu wzmocnienie mięśni, rozwinięcie siły i wytrzymałości, a także poprawę sylwetki oraz postawy całego ciała.
Ostatnim elementem w piramidzie znajdują się bierne formy odpoczynku. Jak wiadomo – są one równie ważne, jednak w odpowiedniej proporcji. Wierzchołek piramidy aktywności fizycznej, to te elementy, które należy ograniczyć, jak: oglądanie telewizji czy gra na komputerze.
Tak więc widzimy, że codzienny ruch jest bardzo ważny. A co, jeśli dziecko nie chce wychodzić na spacery, biegać czy skakać?
Jak zachęcić dziecko do aktywności fizycznej?
Dużą rolę w kształtowaniu zachowań i nawyków związanych ze zdrowym odżywianiem i aktywnością fizyczną odgrywają rodzice. Najskuteczniejszym sposobem zachęcenia dzieci do aktywności ruchowej jest podejmowanie jej wspólnie przez rodziców i dzieci. Początkowo mogą to być proste formy ruchu oparte na najprostszych zabawach z piłką, później – np. wspólne wycieczki rowerowe. Rodzice dziecka powinni pomóc mu wykształcić pozytywne nastawienie do aktywności fizycznej. Powinni również wspierać je w umiejętnym równoważeniu siedzącego (TV, komputer, rozmowy/sms-y ze znajomymi przez telefon czy komunikatory) i aktywnego trybu życia.
Najważniejsze wskazówki dla rodziców:
- dawaj przykład – wskocz na rower, idź pobiegać, popływaj;
- ćwicz razem z dzieckiem;
- pozwól dziecku samodzielne wybrać rodzaj aktywności;
- rozmawiaj – dowiedz się, dlaczego dziecko lubi, bądź nie lubi uprawiać sportu;
- chwal za podejmowanie aktywności;
- świętuj z dzieckiem jego sukcesy.
mgr Agnieszka K. - M.
