Emocje ogrywają niezwykle ważną rolę w życiu każdego człowieka. Można stwierdzić, że są one pierwszym językiem, dzięki któremu komunikujemy się ze światem zewnętrznym. Dla dzieci jednak świat własnych emocji jest pewnego rodzaju zagadką, niejednokrotnie też nazywanie uczuć własnych sprawia im trudność. Nabywana z czasem umiejętność rozpoznawania uczuć własnych pozwala dziecku na poznanie siebie. Niepielęgnowany rozwój emocjonalny w latach najmłodszych skutkować może wszelkimi trudnościami w zakresie dojrzałości emocjonalnej osiąganej w przyszłości.
Czym właściwie są emocje?
Emocje są naszą reakcją uwidacznianą w postaci mimiki, gestów, tonu głosu czy dobieranych słów. Mogą mieć one charakter pozytywny lub negatywny i dotyczą naszej bezpośredniej reakcji na daną sytuację. Za sprawą emocji często obejmujemy konkretny kierunek działań, zachodzą zmiany w sferze fizjologicznej oraz w obszarze motywacji, myślenia.
Ponadto emocje to pewnego rodzaju nośnik informacji i pojawiają się, gdy coś jest dla nas ważne. Oznacza to, że przeżywając nowe doświadczenia, to właśnie emocje podpowiadają nam czy daną czynność chcemy powtórzyć, czy jednak zaprzestać.
Naturalnie, część odczuwanych emocji jest dla nas przyjemna, zaś inna część mniej. Niemniej jednak, każda z nich jest ważna dla naszego funkcjonowania, bowiem te pozytywne emocje sprzyjają kontynuowaniu danej czynności, jako że dostarcza nam ona przyjemnych wrażeń. Z kolei te mniej przyjemne emocje ułatwiają podjęcie decyzji o porzuceniu tego, co negatywnie wpływa na nasz nastrój. Zatem nie możemy oczekiwać od dziecka bycia nieustannie radosnym.
Z jakimi emocjami najczęściej mierzy się dziecko?
- radość - najczęściej podczas zabaw i aktywności pełnych ruchu i śmiechu;
- złość - zwykle podczas konfliktów i w sytuacjach przeciwnych upodobaniom;
- strach - najczęściej w sytuacjach nowych i nieznanych, wynika z wszelkich obaw i lęków;
- smutek - zwykle podczas niepowodzeń, rozstań.
Różne sytuacje każdy z nas przeżywa inaczej. Zatem istotnym jest, aby potrafić je rozpoznać i nazwać, ale także umieć wyrażać je w taki sposób, aby nie krzywdzić innych. Dlatego niezwykle istotne jest, aby już od najmłodszych lat rozwijać u dzieci umiejętność radzenia sobie z trudnymi emocjami i dzielenia się tymi pozytywnymi. Dziecięce lata są bardzo istotne, jako że w tym czasie kształtu nabierają wszelkie zachowania i zwyczaje, które kluczowe są dla funkcjonowania w kolejnych latach życia. Rozwój emocjonalny w znacznej mierze zależy od środowiska, w którym dziecko dorasta. Zatem bardzo ważna jest dbałość o zaspokojenie potrzeb (głównie bezpieczeństwa i miłości) u dziecka, poświęcony mu czas i niezachwianie relacji uczuciowej z dzieckiem, która stanowi dla dziecka przykład działania na uczuciach. Obecnie towarzyszący pęd wpływający na niedobory opiekuńczości, wpływać może ujemnie na ogólny oraz emocjonalny rozwój dzieci.
Dzieci w wieku przedszkolnym mogą wydawać się bardziej emocjonalne od dorosłych. Wynika to z ich spontaniczności i faktu, że nie są w stanie kontrolować własnych przeżyć, uczuć i nastrojów. Obserwując dziecko możemy dostrzec bogactwo w zakresie gestów i mimiki, których na tym etapie rozwoju dzieci nie potrafią maskować, co z kolei jest wynikiem niewiedzy z zakresu radzenia sobie z emocjami. Stąd niezwykle ważne jest, aby umożliwić dzieciom dostęp do poszerzania wiedzy w tym zakresie, aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się w przyszłości zachowań społecznie nieakceptowanych i wzmocnić podłoże wzajemnego zrozumienia.
Przedszkole odgrywa równie ważną rolę w rozwoju emocjonalnym dziecka. To właśnie tutaj dziecko nabywa doświadczeń w zakresie rozpoznawania, nazywania, wyrażania i odbierania uczuć i emocji. Ma wpływ na wzmacnianie wiedzy wychowanków na temat emocji, co służy w przyszłości - zarówno w przypadku sukcesów, jak i niepowodzeń.
Dzieci zwykle zainteresowane są tym, co je otacza. Z wiekiem starają się też być coraz bardziej samodzielne - od zabawy, poprzez posługiwanie się sztućcami aż do czytania, pisania. Bez wątpienia wzmocnieniem w tym zakresie są pochwały, które pobudzają do dalszych działań. Wywołują one pozytywne emocje, tj. szczęście, dumę, satysfakcję i zachęcają do kontynuowania docenianych aktywności.
Jak wspierać emocje u dzieci?
Każda okazywana przez dziecko emocja jest sygnałem dla dorosłego, co w danym momencie ono odczuwa. Często jest też tak, że im silniej dziecko wyraża własne emocje, tym więcej wsparcia potrzebuje ze strony dorosłego - głównie od rodzica. Dzięki odpowiedniej reakcji opiekuna, w dziecku umacnia się poczucie własnej wartości, a reakcja ta uświadamia pociechę, że jego przeżycia są ważne.
- Rozmowa - kluczowa jest niemalże w każdym obszarze życia, także w przypadku emocji. Pozwala ona podsunąć dziecku rozwiązania jak radzić sobie z trudnymi odczuciami, co jest w porządku, a jakie zachowania zagrażają bezpieczeństwu i są nieodpowiednie. Za sprawą rozmowy nazywamy także różne stany emocjonalne, mówimy o uczuciach towarzyszących nam w ciągu dnia- zatem dobrze, aby praktykował to także dorosły w obecności dziecka.
- Bajki, książeczki tematyczne - pozwalają wczuć się w sytuację bohatera. Wszelkie opowiadania pozwalają zrozumieć dziecku, że emocje dotyczą każdego z nas. Kolorowe ilustracje także obrazują dziecku czym dany stan emocjonalny się charakteryzuje i jak sobie z nim ewentualnie radzić.
- Zajęcia edukacyjne - bez wątpienia wspierają one rozwój dzieci, uświadamiają, dostarczają wiedzy. Uczą samoregulacji i samokontroli. Często poprzez zabawę i różnego rodzaju ćwiczenia pozwalają się wyciszyć i poznać strategie prowadzące do uzyskania równowagi emocjonalnej.
Niejednokrotnie negatywne emocje dziecka - głównie te długotrwałe, prowadzą do frustracji dorosłych. Prowadzą one do zmęczenia, bezsilności oraz ostatecznie utraty cierpliwości opiekuna. Bez wątpienia nie jest to łatwe, jako że dorosły musi uporać się nie tylko z emocjami dziecka, ale w takiej sytuacji także ze swoimi. Należy jednak pamiętać, że stwierdzenia typu „Przestań płakać!”, „Nie można się tak denerwować!” nie przyniosą oczekiwanych skutków. Istotnym jest, aby dziecko nie kumulowało swoich emocji, zatem należy stworzyć warunki do tego, aby mogło je ono wyregulować. Każdy z nas ma prawo do przeżywania różnych emocji, do gorszego i lepszego dnia.
Jakie zatem podjąć kroki?
- Obserwuj - nie działaj pod wpływem impulsu, nie daj się ponieść swoim własnym emocjom. Zaobserwuj, co i w jaki sposób działa na dziecko.
- Nie ignoruj sygnałów - pokaż dziecku, że jesteś dla niego wsparciem, że jego odczucia są dla Ciebie ważne.
- Nie blokuj - pokaż dziecku, że rozumiesz jego uczucia. Nie próbuj ich tłumić.
- Nie stosuj kar za okazywanie złości - w zamian za to pokaż dziecku jak sobie radzić z takimi emocjami, jak wyrażać złość, aby nie szkodzić sobie i innym.
- Ucz na przykładach - w sytuacji odczuwania danej emocji omów z dzieckiem minioną sytuację - czego źródłem była dana reakcja, z czego wynikała, jak ją kontrolować kolejnym razem?
Zatem ważne jest, aby od lat najmłodszych wspierać i uczyć dziecko jak mówić o własnych uczuciach. Kluczowym krokiem jest rozmowa, w trakcie której pytamy dziecko o to, jak się czuje oraz sami dzielimy się swoimi odczuciami, co pozwala rozumieć i rozpoznawać swoje potrzeby.
Bądźmy także przykładem dla dzieci. Odnośmy się z szacunkiem, uśmiechajmy się, dzielmy się szczęściem i radością. Okazujmy miłość i zapewniajmy bezpieczeństwo. Wspierajmy i starajmy się zapewnić dziecku warunki do rozwoju i budowania szczęścia.
To co dajesz, zwykle otrzymujesz w zamian.
Jeśli przebaczasz - uczysz wyrozumiałości.
Jeśli okazujesz miłość - uczysz serdeczności.
Kiedy warto skorzystać z pomocy specjalisty?
Gdy zauważamy, że nasze kroki nie są wystarczające, a my sami odczuwamy zmęczenie i bezsilność, warto wówczas zgłosić się po pomoc do specjalisty, który pomoże spojrzeć z różnych perspektyw na emocje, znaleźć przyczynę danych zachowań i nadać im znaczenie.
psycholog, mgr Paulina P.
