Dojrzałością szkolną nazywa się taki poziom rozwoju dziecka, który pozwala mu sprostać obowiązkom szkolnym. Krótko mówiąc, jest to stopień przygotowania fizycznego, społecznego i psychicznego, który gwarantuje szkolne sukcesy.
Fakt pójścia do szkoły stanowi bardzo ważny moment w życiu dziecka. Razem z dzieckiem to wydarzenie przeżywają rodzice, zwłaszcza ci, którzy po raz pierwszy staną się rodzicami ucznia. Troskliwi i opiekuńczy rodzice zawsze chcą przewidzieć ewentualne trudności i uchronić przed nimi swoje dziecko. Pragną by nauka szkolna była dla ich dzieci interesującym poznawaniem świata i zdobywaniem nowych umiejętności, a nie nudnym i uciążliwym obowiązkiem. To, w jakim stopniu przyszły uczeń poradzi sobie w szkole zależy od stopnia dojrzałości szkolnej, a więc od stopnia rozwoju dojrzałości fizycznej, społecznej i psychicznej.
Nie zawsze jednak te sfery rozwijają się w sposób harmonijny. Zdarza się, że dzieci o bardzo wysokim poziomie rozwoju intelektualnego nie dają sobie rady z nauką, obowiązkami, nową organizacją pracy itp. Dzieje się tak, ponieważ, mimo posiadania szerokiego zasobu wiedzy i umiejętności, np. liczenia, czytania, a nawet pisania, nie osiągnęły jeszcze dojrzałości emocjonalnej.
Dlatego tak ważne jest, aby rodzice zwracali szczególną uwagę na usamodzielnienie dziecka, budzenie wiary we własne możliwości i na motywację do pracy, a przede wszystkim na pozytywny stosunek dziecka do obowiązków. Kształtowanie charakteru jest bowiem równie ważne jak rozwijanie intelektu. Można oczywiście ukierunkować i wesprzeć rozwój swojego dziecka w taki sposób, by ułatwić mu osiągnięcie dojrzałości lub wyrównać braki, jakie ewentualnie zauważamy.
Kryteria gotowości szkolnej:
- umiejętność koncentracji, skupiania uwagi,
- prowadzenia rozmowy "na temat",
- odpowiadanie na pytania,
- reagowanie na nakazy i zakazy,
- rozumienie obowiązujących je norm, a więc i tego, za co jest nagradzane i karane,
- rozumienie i stosowanie norm społecznych, które są ogólnie akceptowane,
- używanie zwrotów grzecznościowych,
- umiejętność dzielenia się,
- umiejętność ustępowania,
- udzielenie z własnej woli pomocy osobie, która jej potrzebuje.
Ponadto dziecko powinno rozumieć zakazy i nakazy społeczne – na przykład konieczność przechodzenia przez jezdnię wyłącznie po pasach, ustąpienia miejsca starszej osobie w środkach komunikacji miejskiej itp. Ważne jest również, by wiedziało, z czym wiąże się nauka szkolna (konieczność siedzenia w ławce, mniej zabawy, inny rozkład dnia, więcej obowiązków, zadania domowe itd.) oraz godziło się z tą zmianą i akceptowało nowy stan rzeczy.
Dla rodziców wynik diagnozy przedszkolnej jest o tyle ważny, że może podpowiedzieć im, jak dalej wspierać swe pociechy w ich rozwoju, rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień. Dzięki temu rodzice wiedza, jakie działania podjął nauczyciel i jak je dalej kontynuować z korzyścią dla dziecka. Ponadto w przypadku pojawienia się ewentualnych trudności, dzięki wskazówkom wychowawcy wie, jak sobie z tym radzić.
Jako rodzice możemy prowadzić obserwację własnych dzieci w zakresie samodzielnych umiejętności oraz posiadanej wiedzy o świecie. Musimy jednak pamiętać, by oceniać dziecko OBIEKTYWNIE i ZGODNIE ZE STANEM FAKTYCZNYM, co jest oczywiście z samego założenia trudne. Jeśli nasza ocena nie będzie obiektywna, możemy skazać dziecko na niepotrzebne stresy czy stany lękowe, a w konsekwencji doprowadzić nawet u niego do powstania fobii szkolnej, która jest już jednostką leczoną przez psychologów i uznaną za jedną z najczęstszych i najpoważniejszych przyczyn niepowodzeń szkolnych.
Lista umiejętności 5- i 6-latka:
- jest ciekawy świata, zainteresowany tym, co go otacza: bada przedmioty, pyta o przyczyny obserwowanych zjawisk, eksperymentuje, chętnie rozwiązuje zagadki, często zadaje pytania;
- posiada umiejętność klasyfikowania i szeregowania przedmiotów, obrazków itp.: potrafi grupować przedmioty według różnych kryteriów, wymienia pory roku, związane z nimi zabawy dzieci i zjawiska przyrody;
- potrafi wstawić przedmiot w odpowiednie miejsce w już ułożonym szeregu;
- posiada umiejętność słownego porozumiewania się: mówi w sposób zrozumiały dla innych, np. o swoich potrzebach; używa ze zrozumieniem słów wykraczających poza bezpośrednie doświadczenie;
- potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową, często zadaje pytania;
- posiada umiejętność kontaktowania się z rówieśnikami: zwraca uwagę na dzieci, przewiduje ich zachowania, zaprasza do zabaw i rozmów, pomaga innym spontanicznie lub na prośbę kolegi czy koleżanki;
- jest samodzielny: sam podejmuje próby radzenia sobie z trudnością, wykazuje inicjatywę, wypróbowuje różne sposoby działania, jest zainteresowany osiągnięciem celu, stara się dokończyć pracę, okazuje radość z uzyskanego wyniku;
- podejmuje uczenie się pod kierunkiem dorosłej osoby: potrafi zapamiętać i wykonać polecenie, często zadaje pytania;
- jest sprawny pod względem ruchowym i manualnym: sprawnie łapie i odrzuca piłkę, buduje z drobnych klocków, lepi figurki z plasteliny, prawidłowo trzyma ołówek (chwyt, napięcie mięśni), posługuje się prostymi narzędziami;
- interesuje się czytaniem, pisaniem i matematyką, a także książkami dla dzieci; słucha, ogląda i potrafi skupić uwagę przez odpowiednio długi czas;
- umie opowiedzieć obrazkową historyjkę, rozumie sens umownych znaków, używa ze zrozumieniem słów wykraczających poza bezpośrednie doświadczenie,
- układa układanki, puzzle,
- dzieli zdanie na wyrazy (potrafi np. wyklaskać odpowiednią ich liczbę),
- dzieli wyraz na sylaby i łączy sylaby w wyraz, zna i stosuje liczebniki porządkowe, dodaje i odejmuje "konkretne" przedmioty czy liczmany.
Dojrzałość szkolna jest efektem rozwoju, w którym znaczącą rolę odgrywają oddziaływania środowiskowe: rodziców, przedszkola, szkoły. Im lepsza stymulacja, tym lepsze przygotowanie dziecka do podjęcia nauki szkolnej, a co się z tym wiąże – lepsze funkcjonowanie w szkole. W przypadku trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej dorośli mogą pomóc dziecku w następujący sposób:
- starać się wzbudzać pozytywne emocje do szkoły, mówiąc mu, że nauczy się tam ciekawych rzeczy, pozna nowych kolegów,
- zapewnić stałe miejsce do odrabiania lekcji, miejsce na książki i przybory szkolne,
- przeznaczyć czas na wspólne spacery, rozmowy i czytanie książek,
- zachęcać do rysowania, malowania, lepienia z plasteliny, modeliny, masy solnej,
- grać w gry edukacyjne, pomagające rozwijać umiejętności w różnych obszarach,
- przeglądać prace plastyczne i karty pracy z przedszkola,
- chwalić za wszystko, co mu się udało dobrze zrobić,
- nie krzyczeć na dziecko, jeśli czegoś nie umie.
Opracowała: mgr Marzena F.